WEN, ta napoateg iti biag ti tunggal tao. Tapno adda bunga a sindadaan a kasapulantayo. Tapno adda pangalsemtayo kadagiti sidaentayo a kas koma kadagiti rangaw a kikilnaten. Tapno adda kasukat ti suka no awan daytoy a nairana iti cocinatayo no aglutotayo. Pangalsem iti aramidentayo a kilawen a karne ti baka, baboy, nuang ken dadduma pay.
No naata pay, kasayaatan nga aramaten a pangal-alsem kadagiti sidaen wenno taraontayo. Naimas pay a pangalsemtayo kadagiti meriendaentayo kas koma ti pancit, macaroni soup, kdpy. Pespesen pay ti bunga ti calamansi tapno pagbalinen a calamansi juice (lemon juice). Danuman ti tubbog ti calamansi iti naipalamiis a danum sa laokan iti asukar a puraw. Agas dayta ti paparaw, kakabsat!
No naluomen ti bunga ti calamansi, siempre, sumam-it no sepsepan ti bagasna. Paggaayatmi idi dakami ti ubbing.
Native citrus ti awag dagiti calamansi a masarakan kadagiti rebba ti Filipinas. Maibilang daytoy a kangrunaan nga ornamental plant. Addaan iti kadawyan a pangnagan kadagiti calamansitayo ditoy Filipinas, kas koma kalamondin, kalamunding, kalamansi, limonsito ken agidulce.
Agpangato dagiti sanga ti calamansi nga addaan iti siit ken tumayag agingga iti sangapulo a kadapan. Ti bunga ti calamansi, addaan iti 1 ¾ inch in diameter, nalidem a verde no naata pay; ken yellow-orange no naluomen ken naalsem karaman ti pupurosan daytoy.
Malaksid a ramen ti taraontayo ti bunga/tubbog ti calamansi, agpaay pay daytoy a kas agas iti sagubanit/an-anayen ti bagi. Kas koma iradrad iti paset ti bagi nagkagatan ti insekto, nasamay daytoy a pangikkat iti gatel ti sugat, kakabsat. Maaramat pay ti tubbog ti calamansi a pangikkat iti gagatel ti ulo gapu iti lasi. Malaksid a makaagas, maikanatad pay nga aramaten ti tubbog ti calamansi a pangikkat iti mantsa ti lupottayo. Idi dakami ti ubbing, ar-aramatenmi ti tubbog ti calamansi a kas jell ti buokmi, kakabsat.
Sumagmamano laeng dagitoy a pagsayaatan a maipaay ti tubbog ti calamansi ti madakamatko iti daytoy a salaysay. Ngem, sakbayna nga insuratko daytoy a salaysay (Agosto 9, 2016), nagimulaak ti dua a kapuon ti calamansi iti asideg ti bubon a masarakan iti arubayanmi. Kastoy met laeng a bulan, kakabsat, ti maikanatad a panagmula kadagiti patubo a kayo ta kadam-egna ngarud. Ken, nasken nga adda koma imulatayo a pinuon ti calamansi iti tinawen tapno adda taripatuen ken tagiurayen a pagpurosanto ti sadiwa a bunga ti calamansi. Nasaysayaat pay no saan laeng koma a dua a kapuon ti mula a tartaripatuen laeng. Mabalin met nga ilako ti bunga ti calamansi, kakabsat. Nangina met. Naim-imbag laeng a pangalaan ti extra income iti inaldaw. Adda la ngaruden ti sindadaan a burasem a bunga a kasapulam, makaagas la ngaruden iti an-anayem iti bagim, makatulong pay a mangagas ti masasao a sakit ti bolsa (stb). Ken, siempre, agpaay metten a kas arkos iti arubayan a mangpasanikar ti ladawan ti arubayan, nangruna no narnuoyan iti bunga. Maprubitsartayo pay ti dagatayo a ngumatngato met ti pagamiliartayo iti tinawen, kakabsat!
